Kosovo passports for Serbs, a matter of integration or choice?

Filipi from North Mitrovica believes that the Government of Kosovo, "for political reasons", has asked the European Commission not to allow the liberalization of visas for the passports of the Coordinating Administration, issued by Serbia.

“I don't think they have any [other] reason to oppose it; it's a positive thing", he says to Radio Free Europe.

Members of the Serbian community in Kosovo have the right to Serbian citizenship and with it, the right to have a passport of both Kosovo and Serbia.

However, Filipi only has the passport of the Coordinating Administration and says that he did not want to get the Kosovo one, because he hopes that he will be able to travel without visas even with the Serbian passport.

Citizens of Kosovo will be able to travel visa-free to European countries - known as the Schengen area - from January 1 next year.

Serbia won visa liberalization in 2009, but with the condition that it does not apply to holders of passports that it issues to citizens residing in Kosovo.

Does the proposal of the European Commission harm the integration of Serbs?

After the European Commission warned in April of this year that visa liberalization, approved for Kosovo, applies only to holders of Kosovo passports, the same body - in mid-November - gave the recommendation to lift visas for holders of Administration passports as well Coordinating, which functions within the Ministry of Internal Affairs of Serbia.

The Government of Kosovo then expressed its "concern" about such a proposal without prior consultation or notification.

Official Prishtina does not recognize the Serbian passports of the Coordinating Administration, because it considers it an illegal institution.

"The recognition of these documents undermines the integration of the Serbian community, harms our long-term efforts [for the integration of Serbs]," Kosovo's deputy prime minister, Besnik Bislimi, wrote in a post on his Facebook account on November 21.

He also said that members of the Serbian community with Kosovo passports will be able to move freely in the Schengen area.

On November 24, the European Commission did not specifically answer Radio Free Europe's questions regarding the Kosovo Government's remarks, but said it would.

Do Kosovo passports contribute to the integration of Serbs?

Petri from Graçanica - a municipality with a Serbian majority near Pristina - has both a Kosovar and a Serbian passport.

He believes that receiving any document from Kosovo does not mean essential integration into the system or society of Kosovo, but that, according to him, it has to do with "practical reasons" or "impossibility of choice".

“Njerëzit duhet të kenë zgjedhje dhe mundësi të barabarta. Qeveria e Kosovës duhet të bëjë përpjekje për t’i integruar serbët duke ofruar cilësi më të mira të jetesës, jo me shantazhe ose duke i kufizuar zgjedhjet”, thotë Petri për Radion Evropa e Lirë.

Bazuar në të dhënat e Ministrisë së Punëve të Brendshme të Kosovës, të cilat i janë ofruar REL-it në fund të tetorit, kërkesat për pasaporta të Kosovës në komunitetet serbe janë rritur gjatë këtij viti.

Interesim të veçantë ka pasur në komunat në veri të Kosovës. Për shembull, në periudhën nga 1 janari 2023 deri më 30 korrik 2023, numri i kërkesave për pasaportë të Kosovës është rritur për 97 për qind në Leposaviç.

Sektori civil shqiptar dhe ai serb në Kosovë kanë pikëpamje krejtësisht të kundërta për këtë çështje.

Ehat Miftaraj, drejtor i Institutit të Kosovës për Drejtësi, beson se pajisja me pasaporta lidhet drejtpërdrejt me integrimin e serbëve të Kosovës në shoqërinë dhe sistemin kosovar dhe thotë se ky është standard që vlen në të gjitha shtetet demokratike.

“Është një vlerë dhe një parim që duhen mbrojtur dhe zbatuar”, thotë Miftaraj për Radion Evropa e Lirë.

Marrja e shtetësisë së një vendi, shton ai, u mundëson qytetarëve t’i ushtrojnë të drejtat e tyre, siç është e drejta e votës.

“Kjo lidhje mes shtetit dhe qytetarëve krijon një ndjenjë të interesit të ndërsjellë, ose më saktë, një ndjenjë të thellë të lidhjes mes qytetarëve dhe vetë shtetit”, thotë Miftaraj.

Por, Jovana Radosavleviç, drejtore e Iniciativës së Re Sociale, thotë se “të kesh një pasaportë të caktuar nuk do të thotë integrim”.

“Më duhet të theksoj se problem i madh me të cilin përballemi, është politizimi i çështjes së lëvizjes së lirë të njerëzve. Shtetasit e Kosovës kanë të drejtën e shtetësisë së dyfishtë – pasaportën mund ta marrin, por nuk e kanë të domosdoshme. Po kështu, nëse dikush është edhe shtetas i Serbisë, ai mund t’i marrë të dyja pasaportat, mund ta marrë ose njërën, ose në fund të fundit asnjërën”, thotë Radosavleviç për REL-in.

Ajo, po ashtu, kujton se sektori civil shqiptar ka qenë i pari që ka kundërshtuar propozimin e KE-së për heqjen e vizave për pasaportat e lëshuara nga Administrata Koordinuese dhe konsideron se diçka e tillë është “shqetësuese”.
Çështja e pasaportave serbe “ndan” sektorin civil

Më 21 nëntor, një grup prej rreth 20 organizatash joqeveritare nga komuniteti shqiptar, përfshirë Institutin e Kosovës për Drejtësi, vlerësoi se heqja e vizave për pasaportat e Administratës Koordinuese do ta dëmtonte procesin e integrimit të serbëve, veçanërisht atyre që jetojnë në veri të Kosovës.

Grupi theksoi se nëse propozimi miratohet, ai do ta dëmtojë rëndë qëllimin dhe zbatimin e Marrëveshjes për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, për të cilën dy vendet kanë rënë dakord në fund të shkurtit të këtij viti.

Me këtë rast u vu theksi te pika e Marrëveshjes lidhur me respektimin e integritetit territorial dhe sovranitetit të të dyja palëve.

Disa orë më vonë reagoi sektorit civil serb në Kosovë, duke e konsideruar si “fyes” qëndrimin e kolegëve nga komuniteti shqiptar.

Sipas tij, marrja e pasaportave të Kosovës nuk nënkupton në asnjë mënyrë integrimin e serbëve në shoqërinë dhe sistemin kosovar.

“Asnjë serb i Kosovës më shumë nuk do të integrohet nëse i jepet pasaporta e Kosovës… Kjo rrjedh nga fakti se pasaporta nuk mund të merret pa letërnjoftim dhe dëshmi të shtetësisë. Me fjalë të tjera, një person që merr pasaportën e re tashmë ka nënshtetësinë dhe kështu është i integruar”, thuhet në reagimin e nënshkruar nga rreth 15 organizata, mes tyre edhe Nisma e Re Sociale.

Një tjetër reagim i hapur nga të dyja palët pasoi më 24 nëntor, ndërsa për këtë javë u thirr një takim i përbashkët, në të cilin sektori civil shqiptar dhe ai serb do të bisedojnë për çështjet e diskutueshme.

A është Administrata Koordinuese institucion paralel?

Zëvendëskryeministri i Kosovës, Besnik Bislimi, i bëri thirrje BE-së që dokumentet e lëshuara nga Serbia për qytetarët e Kosovës, t’i trajtojë si të paligjshme.

Jovana Radosavleviç, nga Iniciativa e Re Sociale, thotë se KE-ja duhet të konkludojë nëse Administrata Koordinuese është institucion i paligjshëm ose jo, por nënvizon se, aktualisht, ajo është i vetmi organ që mund të lëshojë pasaporta për qytetarët serbë që banojnë në Kosovë, apo për personat e zhvendosur nga Kosova.

“Nëse ky organ do të shfuqizohej, këta shtetas do të privoheshin nga të drejtat e tyre, në kuptimin që nuk do të mund të udhëtojnë, edhe pse kjo pasaportë [e lëshuar nga Administrata Koordinuese] kërkon ende vizë”, thotë ajo.
Por, Ehat Miftaraj, nga Instituti i Kosovës për Drejtësi, thotë se Administrata Koordinuese është një mekanizëm i paligjshëm dhe se është në kundërshtim me Kushtetutën e Kosovës.

“Gabimi apo praktika jo e duhur e Komisionit Evropian në vitin 2009, nuk mund të legjitimohet dhe legalizohet. Ky mekanizëm, të cilin Komisioni Evropian e ka pranuar si zgjidhje politike, nuk mund të pranohet dhe nuk duhet të legjitimohet në vitin 2023”, thotë Miftaraj.

Ai shton se Administrata Koordinuese për dhënien e pasaportave për qytetarët që jetojnë në Kosovë ekziston për shkak se BE-ja nuk e ka detyruar Serbinë që ta njohë Kosovën dhe të ofrojë një zgjidhje praktike pa e shkelur Kushtetutën e Kosovës.

Në vitin 2009, Serbia ka formuar Administratën Koordinuese si organ të Ministrisë serbe të Punëve të Brendshme për lëshimin e pasaportave për qytetarët me vendbanim në Kosovë. Ky, në fakt, ka qenë kusht i BE-së që Serbia ta merrte liberalizimin e vizave, me shpjegimin se, në të kundërtën, ka rreziqe sigurie që kanë të bëjnë veçanërisht me migracionin ilegal.

Deri atëherë, pasaportat serbe lëshoheshin nga drejtoritë policore për qytetet e Kosovës, si ajo në Prishtinë, Ferizaj, Pejë e kështu me radhë.

Këto administrata policore nuk përmenden në pasaportat e Administratës Koordinuese, por vetëm thuhet se dokumenti është lëshuar nga Ministria e Punëve të Brendshme e Serbisë. /REL