A half-century journey with the eloquent journalist, Kristo Mërtiri

Every time I pass to Përmet, I stop below the village of Peshtan. I have a feeling that still there, sitting on a rock overlooking the river Vjosë, contemplating the rushing stream and the willows, swaying over the deep blue of the water flowing from the mountains, is him, the friend of the journalists, Kristo Mërtiri. Behind him stands the mountain of Golik and Evanthia with Golen, two wonderful parents, mother and father are waiting for him to enter the house to eat the freshly made milk. It's just a feeling that follows me every time I pass through these parts and I like it and it seems real to me, thinking of it as a distant reality that will follow you throughout your life. It was through these slopes, between alleys and houses, which seem to have sprouted on the solid ground, with deep roots among the rocks, that Christ was born and took his first steps. His peers tell me that he stood out among them, not for his physical body, for his charms or as some shrew among them, but for his dexterity and his great thirst to read everything he could get his hands on. It was a curious nature. Why was Peshtani built here? Why didn't our ancestors go down a little lower, by the river, across it in those gentle valleys, with the earth all dust? Where is the source of Vjosa, how long is it and how much does it flow in winter and summer? Why is it so blue in summer? The years would pass, one after the other, and Kristua would attend schools one after the other from the age of eight to the pedagogic school in Gjirokastra, where she was taken as a soldier as soon as she finished school. It was an interruption in the journey of knowledge. But Christ did not bow down. In military clothes, he appeared in the competition for journalism. The only one coming from the military barracks. And he got it. He was granted his wish to go to the school of his dreams, the Faculty of Journalism, where he dedicated himself with all his energies, with extraordinary work to learn everything he would need in the years to come. Books were daily bread. The little money he sent, his father, Golja, bought books with his modest salary, even though he had half a jacket and his pants were ready to be torn. They were difficult years, but Kristua knew how to face that force that had protected him on the slopes of Golik or in the powerful streams of Vjosa, hunting pestrovë (No, Bestrovë and Vlorë, where he hunted Violeta, his life partner , former Pedagogical classmate) and wandering through the endless paths of that natural ecosystem, which can be the Albanian pearl incomparable to any other landscape anywhere in Albania. was, not only strong-willed and ambitious for knowledge and good, but also persistent to the limit to read every book on the journalist and not only. His dresser was often missing bread, but never books. Student with wide interests. Inquisitive down to the details. Eager to debate and curious to learn. Soon from the theory of journalism, still in the first years, he started publishing in the most popular newspapers of the time, from "Voice of the people", "Luftatari", where the kindness and encouragement of the editor-in-chief, Fuat Çeliku, was never lacking, to "Bashkimi". and so on "Voice of Youth" and magazines of the time. Although young and in the first steps, his pen covered the most existential problems and the most delicate ones, as he was idealistic and true. Nothing would come out of his pen without realism or subjectivism. He absolutely hated servility and never thought of the consequences. Thus, year after year until graduation in journalism, which was in those years, the school of dreams for many graduates who saw it as the start to become someone in the field of letters, especially journalism, which is known to be arduous, but also give you a hand to give your soul and heart, your ideas and thoughts about citizens, shepherds, workers and peasants, jobs and achievements, absences and failures. Kristo's courage was probably not just individual, but also a legacy from his ancestors, his grandfather, to whom he also inherited his name, and these days a tombstone has been erected in his honor by the side of the road, who was barbarically killed and thrown from cliff, edge of Sava, for patriotism, edge of Vjosa, only that it was for the defense of the homeland and against the invaders who intended to destroy our lands. Courage also inherited from his father, Golja, who, although almost a child, lined up in the territorial battalions in the first hours of the fascist occupation, protested in front of the workers at the "Bênça Bridge" on May 10, 1939. For this activity patriotic anti-fascist, arrested, imprisoned and interned in Shengjin, Lezha. Although quite young, he fought alongside men with a mustache, standing out for bravery, wisdom and courage. And for this, Christ, proudly says that he is proud. These are the traditions and virtues that Christ forged and made his own flesh and blood, and today, after many years, he is proud of his ancestors, for what they did in the name of freedom and homeland, not even counting their lives new.

Në një shtëpi, dy familje në Tepelenë

Në vitet e rinisë së hershme, Kristua, banonte në Tepelenë me familjen e tij. Jetonin në një apartament të vogël. Ishin familje e madhe,TRE KURORA. Sikur mos të mjaftonte kjo, pushteti i qytetit strehoi në të njejtin apartament edhe një familje tjetër. Ishte çifti, Halim dhe Liri Poda, të sapomartuar. Halimi mjek stomatolog dhe Liria, bashkëshortja, vajza nga Saranda juriste në profesion, të cilët punonin në qytetin e Tepelenës. Dy familje në të njëjtën banesë. Kishin një kuzhinë të vogël dhe një tualet. Prisnin radhën për të gatuar. Po, nënë, Evanthia, që ngjante me një shenjt, buzagaze e fjalërrallë, e urtë deri në dhimbje, kurrë nuk u ngrysi fytyrën. Ajo asnjëherë nuk u ankua. Nuk ngriti zërin. Nuk tha një fjalë të vetme si kishte mundësi që familja e saj të mos kishte një shtëpi të vetën. Babai i Krtistos, Golja nuk u ankua kurrë, pse pushteti nuk i la të jetonin në kushte më të mira, po u ngjeshi një familje të panjohur por që shimë shpejt të dy familjet do të vllazëroheshin dhe do jetonin si një familje e vetme. Kur nënë Evanthia gatuante një byrek, pjesën do i’a linte Halimit dhe Lirisë. Kur do gatuante një gjellë, fasule apo supë, dy pjata do ishin për doktorin dhe gruan e tij. Nuk kam dëgjuar asnjëherë për askënd një respekt dhe dashuri që përjetuan këto dy familje. Dhe të gjithë shkuan si të ishin vëllezër dhe famijë të Goles dhe Evanthisë. Do kalonin vite dhe nga goja e doktor, Halimit dhe Lirisë do dëgjoja historinë e familjes, Mërtiri. Harmoninë dhe urtësinë që i shoqëronte në jetën e tyre modeste. Ndershmërinë dhe përpjekjet për të ushqyer tek fëmijët dashurinë për dijen dhe të tjerët. Kështu u edukuan, Kristua dhe diplomati i njohur, vëllai i tij, Leonidha, të cilit herë pas here i them me humor se t’i shkruan më bukur se Kristua. Të dy familjet dhe fëmijët e tyre i ruajnë edhe sot marrëdhëniet e shkëlqyera dhe për çdo gëzim apo hidhërim i janë gjendur njeri - tjetrit pranë, sikur të vazhdonin të jetonin edhe sot nën të njejtën çati. Alma Jani (Poda), vajza e madhe e çiftit Poda, që sot është drejtuese e “IOM-it, organizatës së OKB për Shqipërinë, është rritur në prehërin dhe nën kujdesin e nënës së Kristos, Evanthisë.

Në Përmetin e Frashërllinjve

Me mbarimin e universitetit pasi mori diplomën, Kristua u emërua korrespondent i gazetës, korispodenti TVSH dhe shumë shpejt I gazetës Bahkimi.Do mbulonte 4 rrethe. Përmet, Tepelenë, Gjirokastër, Sarandë!Ishte vendi i parë i punës. I ri në moshë. Gati pa vënë brisk në faqe. Ishte, siç thotë, adoloshent i rritur si trup, po ende jo gazetar i formësuar. Të ishe gazetar, ishte një emër i madh. Një ëndërë që e donin të gjthë. Po Kristua kishte guximin për ta ngjyer penën thellë, atje mbi blunë e Vjosës, lumit që nuk iu nda qysh nga fëmijëria. Pikërsht, ato dallgë, ai vrull, ajo pastërti e shoqëroi gjatë viteve të para si gazetar në qytetin e traditave të Përmetit. Frymëzim i tij, ishin ata qytetarë të urtë e punëshumë, të cilët ishin edhe personazhet e tij për shkrimet që i niste me postë ose me autobuzin e linjës Përmet-Tiranë apo në telefonin e zyrës së korrespondentit të gazetës së njohur “Bashkimi”. Me realizëm të thellë. Me kujdesin e një gazetari të ndershëm. Me fjalorin e artë, që i rridhte thellë nga zemra. Me dashurinë e shpirtit njerëzor, korrespondencat që niste ishin vertetë një mozaik i jetës përmetare, me ato punishtet e vogla, me gratë e burrat sqimëtarë, me amvisat, që lanin deri edhe pllakat e sokakëve dhe mbushnin sofatet me trëndafila e karafila prrush të kuq, për glikotë e mrekullueshme e të papërsëritëshme që përgatisnin përmetaret duaraarta do ishin një rrëfim me detaje për këtë trevë të shquar të Rilindjes dhe Pavarësisë si dhe Luftës NacionalÇlirimtare. Po nuk mbaronte këtu interesimi i korrespondentit të ri, gjithnjë kurajoz dhe kureshtar. Ai do ngjitej në Dangëlli. Në Parkun e Bredhave të Otovës. Do udhëtonte për në Frashër, atje ku lindën korifejtë e dijes dhe kulturës, bijtë krenarë të Kombit Shqiptar, tre vëllezërit e shquar, Abdyli, Naimi e Samiu. Sa herë Kristua recitonte “Bagëti e Bujqësinë” apo “Fjalët e Qiririt” e vjershat e të madhit Naim, poetit tonë kombëtar! Ato vargje i ka mbartur tërë jetën, si lajtmotiv, duke i shkrirë në ligjëratat e tij në shkrimet dhe analizat, në vjershat e skicat në tregimet e rrëfimet, gjatë tërë rrugëtimit të tij si një pelegrin i gazetarisë shqiptare. Sa kujtime ka për Përmetin! Sa dashuri për ata njerëz, që i njeh me emër e mbiemër. Që i ka bërë personazhe të njohur. Që ka shkruar e kënduar me penën e tij të artë me fjalën e ëmbël në shkrimet plot jetë. Sa herë portertizoi, Laver Bariun e madh, klarinetistin e shquar, njerëz të punës nga kovaçët deri tek mekanikët e gurëgdhendësit. Këta ishin personazhet që i donte dhe pinte kafe përditë, që shëtiste mbrëmjeve apo u ngjitej zonave përreth. Kur ishte fare i ri, në një mesditë i troktitën në derë. E hapa, thotë Kristua. Dhe shtanga. Para meje u shfaq ai i shumëdashuruari nga ana ime, më i madhi ndër ne, Dritëro Agolli. Si ma gjeti shtëpinë? Si më begensi? Si nuk shkoi tek ndonjë nga ata të pushtetit që do ta kishin ndjerë t’u shkelte shtëpinë? Më përqafoi. Më uroi të ecja si deri atëhëherë. Më dha guxim. Më përgëzoi. Më tregoi për jetën e përvojën e tij në gazetari. Më entusiazmoi dhe më bëri me krahë. Kurrë nuk kam për ta harruar atë ditë kur Dritëroi më erdhi në shtëpi. Isha i lumtur, u ndjeva i vlerësuar dhe motivuar për t’u bërë edhe më i mirë, për të guxuar edhe më shumë, se gazetaria është, jo vetëm talent e vullnet, po edhe guxim e kurajo, ndjeshmëri e sinqeritet. Dhe Dritëro Agolli ishte idhulli im. Ishte i pari nga larg që ma gjeti shtëpinë. Respektin e përmetarëve për Kriston e përjetova tre vite e ca më parë, në 24 maj, kur bashkia e Përmetit e nderoi me titullin e lartë “Nderi i qytetit”. Ishte vërtetë kujdesur deri në detaje bashkia. Po edhe nga gjithë ata që ishin të pranishëm. Erdhën nga Tepelena, Vlora, Tirana, Kukësi, Fieri, Korça e Saranda për të qënë të pranishëm në festën e nderimit të gazetarit, Kristo Mërtiri. Në atë festë, pashë se si një gazetar, ka bërë vend në zemrat e qytetarëve. Ai ishte më përmetar ndër përmetarët. Më i pranisëm se gjithë të tjerët. Nuk ishte fallco. As i shtirur, po bio, fare orgjinal. Nuk kishte asgjë të shtirur. Në atë festë të ndjeshmërisë së thellë për njeriun dhe gazetarin gjysmëshekullor, Kristo Mërtiri, dëgjova shumë ligjërime. Kujtime pa fund. Fjalë që kishin peshën e Nemërçkës. Pashë si një gazetar shpirtdlirë hynë aq thellë në mendjet e zemrat e një qyteti. Po në ata festë nuk munguan, Filip Çakuli, Mero Baze, Thanas Dino, Bashkim Shala e dhjetëra gazetarë, që kanë një jetë në shtypin shqiptar. Ashtu, siç nuk mungoi nipi i Kristos, Aideni pesë vjeçar, që ngriti në këmbë të pranishmit që edhe pse një vocërrak na transmetoi dridhje në trup me timbrin e zërit që gjëmoi në atë sallë, ku i nderuari, dhëndri, ishte Kristua, gazetari me emër të madh, i njohur nga gjithë shqiptarët. Nuk mungoi në këtë festë edhe mjeku, krirurgu i njohur, Dhimtër Xhaferi “Mjeshti i Madh”, i cili ndryshe nga ditët e tij të vështira apo të lumtura pas shpëtimit të një jete e pashë të përlotur. Ishte më i mallëngjyer se vetë gazetari, që e nderonte, jo vetëm Përmeti, po me krushqit e ardhur nga e tërë Shqipëria. E dua Kriston më thotë, krurgu, Miço Xhaferi, se nuk është thjeshtë gazetari vizionar, i dashur për mua, po njeriu me shpirt të madh, i ndershëm pa kufi. Gazetari i së vërtetës.

Në Sarandë, në zyrën atje ku kishte punuar edhe poeti i madh, Naim Frashëri

Në një ditë me shi të rrëmbyeshëm, shumë vite më parë, isha buzë lumit “Pavllo” pranë Konispolit. Shiu binte i pandërprerë. E vetmja strehëz për t’u mbrojtur ishte të qëndroje poshtë urës. Lumi fryhej dhe ngjitej buzë bordurës dhe të duhej të ngjiteshe edhe më lartë se prurjet ishin të shumta. Pikërisht nën këtë urë, buzë lumit që ishte gati ta përmbyste këtë urë të brishtë e kam takuar për herë të parë gazetarin, Kristo Mërtiri. Isha ende i ri, por kisha dëshirën të botoja. U habita si kishte mundësi që në një ditë si ajo, një gazetar që i bënte planet vet të shkonte aq larg zyrës së ngrohtë, buzë detit. U përshëndetëm dhe u prezantuam. Unë u ndjeva i befasuar që para meje qëndronte gazetari, Kristo Mërtiri, të cilin e kisha njohur përmes shkrimeve dhe e simpatizoja për thjeshtësinë e rrëfimit dhe detajet që përdorte në korrespondecat e tij të shumta. Ishte korrespondent për Sarandën, Gjirokastrën, Tepelenën deri edhe Përmetin. Korrespondenti i jugut. Më vonë mësova se ishte në këto anë për të shkruar për disa barinj të njohur që shquheshin për arritjet. Dhe nga ajo ditë u bëra i bezdisur duke shkuar në zyrën e tij të vogël në godinën, ku sot gjendet Muzeu i Traditës dhe është vetëm pesë metër nga buza e detit. Kishte një koincidencë të habitëshme. Në këtë godinë kishte punuar shumë vite më parë poeti kombëtar, Naim Frashëri, një nga emrat e mëdhenj për të cilin, Kristo fliste me nostalgji dhe admirim. Në këtë zyrë, punoi për gati pesë vite dhe atje me atë makinën e tij të vjetër me gërmat e konsumuara, ka shkruar korrespondenca me shumë jetë. Brenda, me vërtetësi, siç ka shkruar edhe shkrime kritike pa pyetur se cili goditej dhe cila ishte pozita e tij në pushtet apo parti. Ishte gazetari antikonformist, që mbi të vërtetën nuk vuri asgjë në jetën e tij. Ishte njeriu që me ndershmërinë e tij nuk linte shteg për të shkelur mbi dinjitetin e vet dhe lirinë nuk e këmbeu me asgjë. Shumë shpejt, ajo zyrë e vockël me vështrimin nga rruga do të bëhej pikë takimi e intelektualëve dhe gazetarëve të qytetit të Sarandës e deri nga Fieri, Tirana e Shkodora. Ai, Kristua nuk ishte më djaloshi fringo i ri pa përvojën e mjatueshme, po ishte tanimë me emër dhe një kavalier i fjalës së lirë, kalorës i së vërtetës dhe një mik, nga i cili kishe çfarë të mësoje në punën tënde si gaztari i ri, siç isha edhe unë, një fillestar. Për këto vite dhe njohje pa fund flet me shumë emocion dhe krenari, gazetari, Krsito Mërtiri, i cili është sot ende i freskët si gjatë tërë viteve të krijmtarisë në rrugën e vështirë të gazetarisë shqiptare. Është vërtetë një rrugë e gjatë, një jetë plot të papritura. Shumë e gjatë. Po ka vetëm një vektor. Atë të ecjes drejt, përpara në ngjitje në lartësi për të qënë në pararojën e gazatarisë, si njeriu që mbart mbi shpinë përvojën më shumë se gjysëm shekullore dhe që ka arritur të gdhendë emrin e vet në altarin e gazetarisë shqiptare. Gazetari, Kristo Mërtiri nuk ka moshë. Edhe pse fëmijët i janë rritur jo në pupla dhe djali sot, një nga djemt flet gati për ditë nga Uashingtoni tek Zëri i Amerikës dhe nipi nesër do të ecin në gjurmët e tij. Është po aq i freskët si atëherë kur hodhi hapat e parë në gazetari edhe tani. Natyrisht më i talentuar. Më me shumë përvojë. Burrëror e me përvojë si ai. Po ajo që ka mbetur e paprekur, është, virtytshmëria e gazetarit fjalëflori. Ky është gaztari i dalluar për talent e ndershmëri, Kristo Mërtiri!