Hristo Botevi, the symbol of the Bulgarian free spirit

"He who falls in the fight for freedom, he does not die..." These are the prophetic lines from the ballad "Haxhi Dimitër" by the genius Bulgarian poet of the Bulgarian Renaissance Hristo Botev, published in 1873. These lines suit the author himself so well. theirs, because with the heroic work the Bulgarian revolutionary poet holds an honored place in the World of Immortality, where only the best sons of a nation have a place. He was martyred for freedom before he was 28 years old, at the time of the uprising of the Bulgarian people for independence from the Ottoman Empire. His life on earth was cut off in the flower of youth, in the prime of his power, on June 2, 1876, to start a glorious new path, that of immortality, just as he himself had prophesied for the living. Thus, June 2 remained in Bulgarian history as the day when the Bulgarian people honor the memory of the hero poet Hristo Botev and all the martyrs who fell for the liberation of Bulgaria. For the first time this day is remembered with honor during 1884 in the cities of Vraca and Plovdiv. While officially it started to be commemorated since 1901, when in the celebrations in the place where Botev was martyred (Mountain Stara Planina, on the peak called Vola) the surviving members of Botev's regiment were also present. Whereas on June 2, 1948, exactly at 12 o'clock, the first signal was given for a minute of silence in honor of the great work of Hristo Botev and the Bulgarian heroes. From then until today, on this date and time, sirens all over Bulgaria warn the entire Bulgarian people to pay their respects. Every Bulgarian, wherever he is,

But who was Hristo Botevi, who is so revered in Bulgaria? The Bulgarian genius poet, publicist and revolutionary Botev was born on December 25, 1847, on Christmas Day (hence he was baptized Hristo) in the small town of Kallofer in Central Bulgaria, at the foot of the majestic Balkan Mountains (from which our peninsula got its name), in the family of the renaissance and outstanding teacher Botjo Petkov. Zahari Sojanov, the first biographer of the revolutionary poet, writes that if Botev had not been born and raised in the picturesque Kalofer, at the foot of the giant mountain Stara Planina (or popularly known as the Balkan Mountains), a monument and personification of will and freedom , he could have turned out a completely different man ... Botev himself in his creativity gives us many clues about the deep influence of this magnificent nature on the formation of his character. The Balkan mountains will become for him a poetic symbol and a living ideal of freedom. He received his first lessons in his hometown, and after that he graduated from the Odesa Gymnasium. During 1867 he returned to his hometown to replace his father as a teacher. On May 11, the Day of the creators of the Bulgarian alphabet and the Slavic script, Saints Cyril and Methodius, he delivered a fiery patriotic and revolutionary speech in which he bitterly attacked the city council and the Turkish government. This determined his future fate, making it impossible for him to stay in the city. In the fall of the same year, he was forced to emigrate to Romania, a country which had become a refuge for hundreds of Bulgarian (as we know, Albanian) political immigrants with whom he came into contact. I got to know many prominent Bulgarian figures,

          Në emigracion Hristo Botevi përveç punës si mësues botonte dhe gazetat “Fjala e emigrantëve bullgarë” (???? ?? ??????????? ?????????), “Zilja” (????????), “Flamuri” (?????), „Bullgaria e Re“ (???? ????????), në të cilat publikonte vjersha, artikuj politikë dhe fejtone, ku shpaloste dhe idetë e tij për problematikën e kohës. Ai e shikonte luftën për çlirimin e Bullgarisë jo si kundërvëni? midis popullit bullgar dhe atij turk, por si luftë për demokraci, të drejta njerëzore dhe drejtësi sociale. Pavarësisht moshës së re, Botevi na shfaqet si një politikan i mirëfilltë dhe modern. Me shkrimet dhe veprimet e tij ne shohim cilësitë e një politikani dhe diplomati të ardhshëm.

          Në vitin 1874 Botevi u zgjodh anëtar i Komitetit Qendror Revolucionar Bullgar (KQRB), një organizata e lëvizjes nacional-revolucionare bullgare, e krijuar në qytetin rumun të Bukureshtit, me qëllim përhapjen e ideve revolucionare dhe ndihmesën për përgatitjen politike dhe ideologjike të revolucionit kombëtar bullgar. Pas shpërthimit të Kryengritjes së Prillit të vitit 1876 në Bullgari, Hristo Botevi organizoi dhe udhëhoqi një çetë të madhe pre 200 vetash, ku merrnin pjesë bullgarë nga të gjitha trojet etnike bullgare (Bullgaria Veriore, Trakia dhe Maqedonia). Ata kaluan lumin Danub nga porti rumun Giurgiu në bregun bullgar me anijen austriake “Radetsky”, pasi Botevi arriti të bindë kapitenin austriak të ankorohej në bregdetin bullgar afër fshatit Kozloduj. Pas disa ditësh luftimesh të ashpra me ushtrinë e shumtë turke që e ndiqte, çeta e Hristo Botiovit u shpartallua. Më 1 qersor 1876 (20 maj me kalendarin e vjetër) vritet heroikisht dhe Hristo Botevi. Ai u vra për të mos vdekur kurrë!

          Pavarësisht se iku shumë i ri nga kjo botë, Botevi ngeli i pavdekshëm edhe si poet. Ai jetoi dhe krjoi në një epokë të stuhishme, atë të Rilindjes Bullgare. Krijimtara e tij gjeniale i dha letërsisë bullgare kryevepra të vërteta, të cilat edhe sot janë nga më të mirat. Botevi mbetet një lider i patejkalueshëm në letërsinë dhe publicistikën bullgare. Ai i shkroi poezitë e tij midis viteve 1867 dhe 1873. Sprovat e para si shkrimtar Botevi i bëri në gazatat që filloi të botonte në Rumani, ku filloi të publikonte dhe poezitë e tij të para. Ai përpiqej për një gjuhë më të re e më artistike, për një letërsi më të arsyeshme e të ndershme. Gjatë vitit 1875 Hristo Botevi dhe poeti tjetër revolucionar Stefan Stambollov, që më vonë u bë kryeministri i Bullgarisë, botuan përmbledhjen poetike „Këngë dhe poezi“ (????? ? ????????????? ?? ??????? ? ??????????). Në këtë përmbledhje hyjnë 16 poema nga 20 që na ka lënë poeti.Në shumicën e tyre ai mundohet të shprehë imazhet dhe idetë kryesore të revolucionit. Ai e kupton se atdheu nuk mund të çlirohet nëse bullgarët nuk e kuptojnë më parë nevojën për liri, nuk e kuptojnë se jeta e vërtetë e njeriut është e pamundur në kushtet e skllavërisë. Sepse jeta nuk është vetëm ekzistencë biologjike. Ajo është gjithashtu dashuri, nder, dinjitet, një ideal i madh. Por sipas Botevit arritja e një jete të vërtetë dinjitoze njerëzore, arritja e lirisë ka një çmim të lartë – shpesh herë ky çmim është vdekja. Që kjo të ndodhë, njeriu duhet të bindet, të ndiejë me gjithë qenien e tij nevojën për të jetuar vërtet i lirë, qoftë edhe shkurtimisht, për një moment suprem përpara se të përballet me vdekjen.  Prandaj poeti u këndon heronjve bullgarë, si Vasil Levski, Haxhi Dimitër etj., lartëson aktin vetëmohues të tyre, që ata të ngelen shembulli i ndritshëm në memorien kolektive të popullit dhe modeli që duhet ndjekur. Poezia e Hristo Botevit është një shprehje e plotë e personalitetit të tij shpirtëror, një pasqyrë e përsosur e shpirtit të tij. Ajo shpreh mendimet dhe ëndrrat e tij, është mbushur me njohuri profetike për të ardhmen. Kritiku Ljudmil Stojanov thotë se është thuajse e rrallë të hasësh një poezi që është një horoskop kaq i saktë i krijuesit të saj. Ajo është si një kalendar i shpirtit të tij, një kronikë e të gjitha momenteve të tij festive. Pikërisht për këtë vazhdon të jetojë ajo, sepse është shprehje e një shpirti të plotë dhe si vetë autori i saj “nuk vdes”. Mjafton të përmendim këtu baladën „Haxhi Dimitër“, që është një profeci poetike e vetë jetës së poetit Botev. Poezia e tij është e shkruar me qëllim që t’u kujtojë bullgarëve se kishtete ardhur koha për veprim dhe t’i përgatisë për pjesëmarrje në luftën për liri. Dhe në këtë luftë për liri ai vetë, me shembullin e tij vetiak i tregoi popullit se si duhet vepruar duke sakrifikuar edhe gjënë më të shtrenjtë. Siç thotë profesori i historisë Plamen Pavlov „ ...Botevi është në krye të listës në panteonin tonë kombëtar. Ai së bashku me Vasil Levskin janë personalitetet që në masën më të madhe personifikojnë Bullgarinë. Dhe kjo është plotësisht e merituar, pasi bëhet fjalë për titanët e revolucionit tonë kombëtar, për lëvizjen tonë nacionalçlirimtare, e cila thjesht tregon ndryshimet e mëdha të kombit bullgar në shekullin e 19-të, përmasat e vërteta të rilindjes sonë kombëtare, thelbin e saj evropian dhe në të njëjtën kohë thellësisht bullgar …“.

          Botevi ngeli një nga simbolet e të gjithë bullgarëve pavarësisht se ku jetojnë. Ai i ka aspiruar ata në luftën e tyre për liri. Revolucionari i shquar bullgar Damjan Gruev, një nga themeluesit e Komitetit Revolucionar Bullgar Maqedono-Adrianopolitan, shkruan se të gjithë ne ndoqëm shembullin e Botevit në rrugën tonë për liri. Botevi është një nga poetët më të dashur dhe me influencë për çdo bullgar. Ja çfarë shkruan dirigjenti dhe kompozitori bullgar nga Shkupi Josif Çeshmexhiev në një artikull të tij: “Në Maqedoni nuk ka poet më popullor se Hr. Botevi. Këngët e tij janë më të pëlqyerat. Ato së bashku me jetën e krijuesit të tyre janë një shkollë për të rinjtë. Në këngët e tij forcohet shpirti i atyre që zotohen se do t'i shërbejnë drejtësisë dhe njerëzimit. Dhe sa bëma dhe vepra të mëdha lindën nga këngët e tij. Sa zjarr, sa flakë shkëndijnë këngët e tij për liri! ... Shumë këngëtarë të talentuar popullorë - i kanë përhapur këngët e Botevit në të gjitha anët e Maqedonisë. Përhapja e tyre ishte shumë e madhe sepse teksti i përafrohej plagës shpirtërore të popullit dhe në to, në këngë, vlon lufta e robit, bara e tij dhe vullneti për të qenë i lirë. Pra, H. Botevi i përket gjithë fisit bullgar. Botevi edhe sot është gjallë në Maqedoni ...“. Poeti vërtet vazhdon të jetë i gjallë në Maqedoninë e sotme, poezitë e tij janë të gjalla nëpërmjet popullit që i ka bërë si pjesë e pasurisë folklorike të tij. Psh. në „Fjalori i poezisë popullore maqedonase“, botuar në Shkup, ka gjetur vend si këngë popullore poema e Botevit „Lamtumirë“ (?? ?????????).  Poeti i madh revolucionar është i njohur dhe i dashur edhe për bullgarët që jetojnë në Shqipëri. Në një film dokumentar të viteve 90-të, realizuar nga regjisori bullgar Konstantin Çakërov, disa burra të moshuar dhe dinjitozë tregojnë duke kënduar se si e marrin nusen në anët e tyre me vargjet e Hristo Botevit nga poema “Haxhi Dimitër”. Emrin e poetit revolucinar e mban sot dhe Shkolla Bullgare e së dielës në Tiranë, që frekuentohet nga nxënësit me origjinë bullgare nga Shqipëria.

          The poems of the revolutionary poet Hristo Botev have been translated into dozens of foreign languages. In 1956, his poetry was brought into Albanian by Mark Gurakuqi, a very good connoisseur of Bulgarian, so the Albanian reader has the opportunity to get to know this great and immortal poet of the Bulgarian Renaissance.