The lute at UNESCO, meeting of the group of experts of the file with the lute makers, bearers of the mastery of its work and researchers

The lute is one of the musical instruments that needs more attention. The researchers propose the adoption of the protection with a special status of luthiers and luthiers. The AADF Foundation and the Ministry of Culture organized on Saturday in Shkodër the meeting of the group of experts with the community of rhapsodes and inheritors of the art of making the lute, coming from Malësia e Madhe, Tropoja, Puka, Lezha and Mirdita. The meeting was opened by Mr. Ilir Parangoni, who made known the steps taken by this foundation to enable the preparation of four national heritage files for registration in the UNESCO lists: Xjubleta, Transhumanca, Kcimi i Tropoja and Lahuta. Australian researcher Susane Ogge-Milou, who has supported the work of the expert group since the beginning, was present. In the material of the Academy of Sciences, it is stated that the entire activity was directed with scientific and professional responsibility by the researcher Rigels Halili, a member of the working group. In the introductory word Acad. Vasil S. Tole emphasized the importance of registering the lute and lute songs on the UNESCO list of endangered properties. "The work started 12 years ago, with an initiative of the government of Kosovo, was not successfully completed, not because of the lack of preparatory work, but because Kosovo is still not a member of UNESCO. This delay forced us to redefine not only the name, but also the list, this for objective reasons, because the legacy we are discussing is on the decline," he said. In the following acad. Shaban Sinani presented the joint report, which opened with a significant fact for a successful future: In February of this year (2023), the Albanian luthier Anton Çivlaku opened the instrumental concert "Siparantum Choir" at the "Berlin Philharmonie". The report focused on two main questions: why should the lute be protected and how should the lute be protected. Answering the question why the lute is in danger, the researchers pointed out that it has not been quiet for at least two centuries. Sharkia and Ciftelia are the earliest risk takers of the lute and the epic. In the ranking of the risk factors, the announcers emphasized, we will leave aside the factors of a global character: the limitation of unwritten traditions in the age of the information society and virtuality; the influence of modern civilization, etc. The physical limitation of the number of rhapsodes, the loss of the heritage tradition of craftsmanship is the number one danger. A fundamental cause is the destruction of the social-cultural context in which the lute has been preserved. The tower, the traditional audience, the men's room, the tribal order, the canonical regulation, the old holidays and rites no longer exist or have become ethnocultural rarities.

Përgjegjësia e mirëqeverisjes

Përgjegjësia e mirëqeverisjes ishte çështja e fundme që u paraqit nga kumtuesit. Lahuta, eposi, konteksti kulturor i trashëgimisë që lidhet me to, në kushtet e globalizimit progresiv; të ndërprerjes së vazhdimësisë së brezave për shkak të zgjedhjeve të ndryshme të rezidentimit; të humbjes së interesit prej më të rinjve; nuk mund të trashëgohen më spontanisht, duke mbajtur vetveten. Vetorganizimi në shoqata, pa një mbështetje shtetërore me stimuj moralë, intelektualë e materialë, nuk e zgjidh dot problemin. Po ashtu sipas të pranishmëve në takim, studimet organologjike për lahutën dhe laurinë janë të kufizuara. Përfshirja e tyre në programet e studimeve në lëndën e muzikës në shkolla, në lëndë me zgjedhje në lice, në studimet e shkallës master e doktoratë në universitete, sidomos në UA, është e domosdoshme. “Në përfundim të debateve studiuesit propozuan miratimin e marrjes në mbrojtjes me një status të veçantë të lahutarëve dhe të mjeshtrave punues të lahutave, duke precizuar standardin e saj; nxitjen e formimit të rapsodëve të rinj në mjedisin ku jetojnë lahutarët e fundëm; marrjen e përgjegjësive nga pushteti vendor në rajonet ku mbijeton lahuta për mbështetje financiare ndaj tyre; plotësimin e një harte të arealit ku ruhet lahuta tradicionale dhe disa masa të tjera”, thuhet në materialin në faqen e ASH. Pjesa më e madhe e kohës që iu kushtua kësaj veprimtarie iu ruajt fjalës së lahutarëve, mendimeve dhe preokupimeve të tyre.