Aleksandër Filipi: The mosaic "Albania" in the National Historical Museum glorifies the centuries-old history of our people, the restoration adds to the longevity of the work

Painter Aleksandër Filipi, one of the authors of the "Albania" mosaic on the facade of the National Historical Museum, says that the work glorifies the centuries-old history of our people. With the restoration of the mosaic, a full 3 decades after the destruction of the symbols, the debate has reopened whether this work of realism should be preserved in its original form or not. In the interview for the "SOT" newspaper, the painter Aleksandër Filipi says that restoration is both art and science and it is not his duty to remove or add things. According to him, now the work is better maintained and stronger than it was before. The painter Aleksandër Filipi continues that the "Albania" mosaic on the facade of the National Historical Museum, since it was made at that time, but even today, when it comes to important topics such as the history of the nation or the synthesis of the nation's history, you cannot start as you can with a still life in painting. According to him, the restoration that was done increases the lifespan of the mosaic. This restoration was made possible thanks to the "EU4Culture" program, financed by the European Union and implemented by UNOPS in cooperation with the Ministry of Culture. The facade mosaic of the National Historical Museum was inaugurated in November 1981. The work was created by well-known artists of the time such as Vilson Kilica, Josif Droboniku, Agim Nebiu, Anastas Kostandini and Aleksandër Filipi. The "EU4Culture" program stated on its website that it took 22 months to restore the mosaic. Aleksandër Filipi, one of the authors of the work, during the beginning of his career taught at the Academy of Arts, He was a restorer of Byzantine painting as well as a professor at the artistic high school of Berat. For several years he worked as a painter in Venezuela. After returning to Albania, he also served as head of the Architecture and Arts department at a University of Tirana. He has been awarded several prizes, and his works are exhibited in Albania, Kosovo, Germany, Greece, Italy, France, Spain, Venezuela and the USA.

-You are one of the authors of the "Albania" mosaic on the facade of the National Historical Museum, and as you said, restoration is art and science. For you, how does this restoration intervention affect the mosaic, which was inaugurated together with the museum on November 28, 1981?

Restaurimi është dhe art dhe shkencë dhe nuk ka për detyrë që të heq apo shtojë gjëra. Për mua qëllimi i restaurimit është që ta marrë veprën dhe ta ruajë dhe konsolidojë ashtu siç ajo është. Ky është princip shkencor i restaurimit. Duke u restauruar u konsolidua. Tani vepra është më e mirëmbajtur dhe më e fortë seç ishte më përpara. Tani materialet janë më moderne në ndërtim, ndërkohë që në kohën kur u bë mozaiku ishin më të kufizuara. Një ngjitje e mozaikut e rekomanduar atë kohë nga inxhinierët, që dhe për ata aq ishte mundësia e materialeve e asaj kohe. Edhe telat që u vunë për të mbajtur më mirë llaçin ishin hekur i zi, sepse nuk kishte dalë akoma inoksi. Në një masë të konsiderueshme këto gjëra u ndreqën.

-Mozaiku për vite me radhë u la pa ndërhyrje, duke shfaqur dhe problematika. Ju si një nga autorët ashtu si dhe të tjerët, jeni shprehur për restaurimin e saj, mirëmbajtjen, duke kërkuar ndërhyrje nga institucionet. Me restaurimin e mozaikut, tre dekada pas heqjes së simboleve është rihapur sërish debati nëse kjo vepër e realizmit duhej ruajtur në origjinal ose jo. Ju si një nga autorët, çfarë mund të na thoni?

Ishte një periudhë kur në vitin 1993 heqja  e simboleve të komunizmit që u bë me vendim, u duartrokit pasi u mbarua kjo punë në parlament. Pastaj fillojnë flasin njerëzit me pikëpamje të ndryshme, shijesh, dhe kjo varet dhe nga sa mundësi që kanë të kenë pushtet. Por me dhënien e fondit nga BE për restaurimin e veprës, ku ne duam të bëhemi si ata, ambasadorja e BE-së në vendin tonë e mbylli fjalën në ceremoninë e inaugurimit që u bë pas restaurimit duke thënë....le të jetë ky fillimi i futjes në Europë të Shqipërisë. Unë fola në telefon dhe me kolegun tim Agim Nebiun, që u pyet dhe tha mirë është dhe kështu, nuk do të ndërrojnë spaletet për çdo qeveri që ndryshon. Gjërat të lihen ashtu. Është njëlloj sikur të marrësh pikturën egjiptiane, që është në epokën e Faraonëve dhe të thuash të hiqet ai simbol apo të vihet një simbol që ka lidhje me kohën e sotme. Ajo merret ashtu siç është, vjen nga historia është pjesë e trashëgimisë dhe e respekton ashtu siç të vjen nga historia, sepse ajo është trashëgimia jote. Unë e kam thënë dhe më parë që mozaiku “Shqipëria”  te fasada e Muzeut Historik Kombëtar, duke qenë se u bë në atë kohë, por dhe sot po të bëhej kur bëhet fjalë për tema të rëndësishme siç është historia e kombit apo sinteza e historisë së kombit nuk mund të nisesh siç mund të bësh një natyrë të qetë në pikturë. Do bësh heroiken, sepse ajo është përballë gjithë kombit dhe natyrisht duhet të frymëzojë këtë problem rezistencën dhe ekzistencën. Në qendër ka një ecje më përpara me figurën me xhubletë që është një kostum 3 mijëvjeçar, që është jo vetëm shprehje e identitetit tonë, por dhe femra është simboli i së bukurës. Dhe duke simbolizuar një figurë shqiptare me femrën që është dhe simboli i së bukurës, edhe ideja e nënës, e ekzistencës, jetës ashtu dhe mbijetesës. Pushka ndoshta në dorën e asaj ishte pak më e evidentuar në atë epokë kur dhe femrat stërviteshin në të njëjtën mënyrë, por kjo nuk e cënon figurën e saj.

-Ka zëra që mozaiku duhej të ishte hequr dikur nga fasada dhe të futej brenda Muzeut Historik Kombëtar...

Këto zëra kanë 30 vjet që qarkullojnë dhe mund të vazhdojë , sepse gdhihet një njeri në mëngjes që thotë dua të hiqet. Por është përtej këtyre ekzistenca e gjërave. Po ti pyesësh 3 milionë banorë që jemi ne si popull, jam i bindur që të tërë do kishin mendjen e tyre veç e veç. Kjo me heqjen janë fjalë të kota, kjo punë mbaroi. U vendos dhe nga Europa, që kjo vepër duhet të jetë. Unë kam 23 vjet në Tiranë dhe nuk ia vlen ti rikthehemi këtyre debateve që bëhen sot me mozaikun. Ylli i madh që ishte pas saj, çfarë faji ka ngjyra e kuqe që u përdor dhe për periudhën e komunizmit kur është një ngjyrë shumë mbretërore, e kemi dhe të kuqen e flamurit, dhe të kuqen përdorur në motivet e pallateve mbretërore. Ishte ngjyra më shtrenjtë e kuqja dhe për ikonat që pikturoheshin në kohën e Onufrit. Në rast se do ishte lënë pa ndërhyrje mozaiku do të prishej. Pastaj do fillonin debatet pse u la të prishej etj, ashtu siç ka njerëz që thonë të restaurohet.

-Si ishte për ju si një nga autorët e veprës gjendja para restaurimit?

Everything that is born dies. The conditions of the mosaic, given that it is in front of atmospheric agents every 24 hours and the technological level of that time, necessarily it would reflect the consequences of damage, but everything if you leave it has a limit, that starts and decomposes, breaks down, etc., and the ability of this nation is to maintain its history and culture. I am also glad now for the foresight of the government and the Ministry of Culture for their contribution to the restoration of the mosaic. We did that work, and I believe that after all that work that was done, with endless vases where there were figures, where there was a mother, students, etc., we reduced it little by little and the thought went to this emblematic form, that in a it somehow glorifies the history of our people synthetically. Restoration adds to the life of the mosaic.

Interviewed by: Julia Vrapi