The biggest "victims" of inflation, the pension is reduced to 25% of the average monthly salary

Wages and prices have entered an upward spiral in the last year, negatively affecting the most vulnerable strata of society, pensioners.

The private and public sectors gave positive signals for salary increases, while on the other hand, inflation is becoming stable, especially for the food basket, which owns the monthly expenses of pensioners.

The gap between the average pension and the average wage, known as the replacement rate, is getting worse year on year. In 2018, the average pension was 31% of the average gross salary, while in the first 6 months of 2023, this ratio reached 25%. In January-June 2023, the average gross salary reached 67,805 ALL, while the average pension, 17,306 ALL.

In the first half of 2023, wages increased by over 9% compared to the end of 2022, while pensions remained unchanged. On the other hand, food prices increased by over 10%, twice the rate of inflation in the first half of the year.

In the shadow of the steep price curve, new pensions year after year are turning out to be lower than the average pension, as people reaching the age of majority do not meet the criteria for full payments. The new pensions that were connected this year averaged 15,325 ALL, which is 11% lower than the average pension.

Now the new pensions are represented by people who have worked mostly after the 1990s and most of them have not paid insurance. Most of those who retired this year received partial payments. Official data show that in the first half of the current year, 491,504 people received old-age pensions, of which about 50% received incomplete payments.

The percentage of people who do not meet the criteria for full payment is increasing rapidly from year to year. Official data from the Institute of Social Insurance show that in 2022 partial payment pensioners make up 48% of the total number of people who benefit from an old-age pension, up from 45% in 2021.

Starting from October of this year, the indexation of pensions with about 8.6% comes into effect. The average pension will increase to 18,794 ALL per month from the current 17,306 ALL. The General Director of the Social Security Institute, Astrit Hado, says that the increase is based on an inflation index that targets only pensioners and not the official inflation indicator.

Mr. Hado said that, based on a government decision from 2017, INSTAT measures the inflation of pensioners for 12 main groups of monthly expenses, which have different weights in relation to the average inflation measured at the national level. In the period June 2022 - June 2023, the average inflation of pensioners was 8.6%, while the official indicator was 6.9%.

Inflacioni i pensionistëve u sugjerua nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, pasi struktura e shpenzimeve të shportës në moshat mbi 65 vjeç është e ndryshme se në popullsinë e përgjithshme, tha z. Hado.

Anketa e buxhetit të familjeve tregon se nga shpenzimet totale mujore, 41.3% shkojnë për ushqime më 2021, kurse për moshat në pension, pesha e ushqimeve është 59% e shpenzimeve mujore.

Z. Hado pohon se duhen vënë në lëvizje mekanizma të tjerë që të ruajnë qëndrueshmërinë në pagesat e pensioneve. Reforma në shtyllën e dytë të pensioneve, si ulja e informalitetit në tregun e punës dhe stimuj për rritjen e numrit të lindjeve.

Ekspertë të tjerë sugjerojnë disa masa, të cilat mund të mbrojnë sadopak pensionistët. Selami Xhepa, doktor i shkencave ekonomike, këshilloi indeksim me fasha sipas nivelit të të ardhurave të pensionistëve.

“Mendoj se në skemën aktuale të pensioneve, duhen bërë indeksime të përvitshme, sipas fashës së pensioneve, duke përdorur një koeficient më të lartë indeksimi për pensionet nën mesatare dhe më të ulët për pensionet e larta. P.sh., pensionet që janë nën 44% të pagës mesatare (sa shkalla aktuale e zëvendësimit të pensionit), të indeksohen me një koeficient dy herë më të lartë se koeficienti mesatar i indeksimit.

Eksperti fiskal, Eduart Gjokutaj, thotë se, qeveria mund të prezantojë një skemë profesionale, ku të gjithë të vetëpunësuarit janë anëtarë të paracaktuar, përveç rasteve kur ata tërhiqen. Për të nxitur marrjen e pensioneve private, qeveria mund të heqë tatimin mbi të ardhurat që paguhet për kontributet në fondet e pensioneve private.

Nga njëra anë, lufta ndaj informalitetit dhe nga ana tjetër, lehtësitë fiskale me taksat dhe stimujt e tjerë financiarë (subvencionet, kontributet përkatëse) janë një pjesë e rëndësishme e përzierjes së politikave për zhvillimin e pensioneve profesionale dhe personale, shtoi ai.

Shqipëria, pensione 50% më të ulëta se mesatarja rajonale

Qeveritë në të gjithë botën, sidomos pas pandemisë dhe luftës në Ukrainë, janë duke forcuar masat për mbrojtjen e shtresave vulnerabël të shoqërisë. Pensionet dhe stimujt ndaj tyre kanë qenë në fokus. Vendet e rajonit, Serbia, Maqedonia e Veriut, Bosnjë-Hercegovina dhe Mali Zi rritën ndjeshëm përfitimet e pensionistëve vitin e fundit.

Në Serbi, aktualisht pensioni mesatar është rreth 318 euro, pas një rritje me dy raunde në nëntor 2022 dhe janar 2023 me një total 20%. Gjithashtu, qeveria e Serbisë ka miratuar kartën e pensionistit, e cila është e vlefshme për pagesa me skonto në një seri shërbimesh.

Në Mal të Zi, sipas të dhënave zyrtare, pensioni mesatar arriti në 361 euro më 2023, duke u rritur me rreth 60 euro në harkun kohor të një viti.

Të dhënat zyrtare gjithashtu tregojnë se pensioni mesatar në Bosnjë dhe Hercegovinë arriti në 275 euro më 2023. Pensionet në Bosnjë u rritën dy herë në gjysmën e parë të vitit 2023 me rreth 16%, një herë në janar dhe më pas në prill. Një rritje tjetër prej 5% do të hyjë në fuqi për pensionet e ulëta në nëntor të vitit 2023.

Pensionet në Bosnjë janë rritur me rreth 30% në krahasim me fundin e vitit 2021. Në një vit, Bosnja ka aplikuar pesë indeksime, sipas njoftimit të Qeverisë së Federatës së Bosnjë-Hercegovinës.

Në Maqedoninë e Veriut, pensionet u rritën mesatarisht me 9% këtë vit. Sipas të dhënave zyrtare, pensioni mesatar arriti në rreth 311 euro këtë vit.

Në Maqedoninë e Veriut, sipas të dhënave të fundit të Fondit të Sigurimit Pensional dhe Invalidor, janë të regjistruar rreth 333.000 pensionistë, prej të cilëve rreth 90.000 persona marrin pensionin më të ulët 200 euro.

Në Shqipëri, pensioni mesatar arriti në 17,300 lekë në 6-mujorin e parë 2023, ose 164 euro. Të dhënat krahasuese tregojnë se pensioni mesatar në Shqipëri këtë vit është 48% më i ulët se në Serbi, 47% më i ulët se në Maqedoninë e Veriut, 54% më i ulët se në Mal të Zi dhe 40% më i ulët se në Bosnjë-Hercegovinë. Pensioni mesatar në vendin tonë rezulton rreth 50% më i ulët se mesatarja rajonale.

Rritet pabarazia, thellohet hendeku mes pagave dhe pensioneve

Sipas përcaktimeve të INSTAT, që bazohen në metodologji ndërkombëtare, një pensionist konsiderohet i varfër, nëse pagesa mujore është më pak se gjysma e pagës mesatare në shkallë vendi. Ky hendek është thelluar vitet e fundit dhe është përshpejtuar më shumë këtë vit.

Në 6-mujorin e parë të vitit 2023, pensioni mesatar ishte vetëm sa 25.5% e pagës mesatare mujore bruto, nga 31% që ishte ky raport më 2018.

Në vitin 2022, pensioni mesatar në qytet ishte sa 44.4% e pagës mesatare neto dhe 35% e pagës bruto. Këto raporte ishin përkatësisht 52 dhe 41% në vitin 2018.

Të dhënat tregojnë për një rritje të pabarazisë ndërmjet shtresave të shoqërisë, në këtë rast të pensionistëve dhe personave të punësuar. Me gjasa, hendeku do të zgjerohet gjatë viteve në vijim, pasi tregu po sinjalizon rritje më të larta të pagave prej kushteve të reja që ka krijuar mungesa e fuqisë punëtore. Pas një dekade anemike, pagat kanë nisur të lëvizin, ndonëse jo me ritme të larta.

Në fund të qershorit 2023, paga mesatare në shkallë vendi ishte 30% më e lartë se para pandemisë, duke u rritur nga 52,380 lekë në 67,805 lekë. Në të njëjtën periudhë, pensioni mesatar nga niveli 16,256 lekë në vitin 2019, arriti në 17,306 lekë në 6-mujorin e parë të këtij viti, me zgjerim vetëm 6%

Diferenca ndërmjet pensionit dhe pagës mesatare është edhe më e thellë për fshatin. Në vitin 2022, pensioni mesatar në fshat ishte 10,349 lekë, sipas të dhënave zyrtare nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore. Kjo shumë ishte vetëm sa 16.7% e pagës bruto në të njëjtën periudhë.

Diferenca ndërmjet pagës mesatare dhe pensionit mesatar pritet të thellohet edhe më shumë këtë vit, pasi qeveria po rrit pagat për administratën publike, me qëllim dyfishimin e tyre në dy vitet në vijim, teksa për pensionet parashikohet vetëm indeksim. Për këtë vit pritet një indeksim muajin që vjen, me 8.6%.

Plagët e tranzicionit po ulin përfitimet nga pensioni

Numri i pensionistëve, që nuk përmbushin vitet e punës dhe nuk arrijnë të përfitojnë një pension të plotë pleqërie, po rritet me shpejtësi.

Të dhënat zyrtare nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore tregojnë se, në 6-mujorin e parë të vitit 2023, pensionistët me pagesë të pjesshme përbënë 50% të totalit të personave që përfitojnë pension pleqërie, nga 45% më 2021.

Të dhënat zyrtare të 6-mujorit të parë 2023 tregojnë se numëroheshin 491,504 përfitues të pensionit të pleqërisë, nga të cilët 243,296 mijë morën pagesa të pjesshme.

Pensionet e reja që u lidhën këtë 6-mujor ishin mesatarisht 15,325 lekë, shumë kjo 11% më e ulët se pensioni mesatar. Kostot e jetesës po rriten me shpejtësi nga viti në vit, teksa pensionet e reja po rezultojnë me ulje.

Numri i total i pensioneve të pleqërisë në vitin 2022 shënoi rritje vjetore me 4.6%, por numri i pensioneve të pjesshme u shtua me 12%.

Skema e sigurimeve shoqërore lejon që të gjithë personat, të cilët nuk i kanë plotësuar vitet e nevojshme të punës sipas ligjit, të përfitojnë pension të pjesshëm të pleqërisë. Kjo do të thotë se ata do të marrin pensionin për aq vite pune sa kanë investuar në skemë, por jo më pak se 15 vite gjithsej.

Personat që kanë periudha sigurimi, kanë të drejtën e përfitimit të pensionit të pjesshëm të pleqërisë kur plotësojnë moshën 65 vjeç për burrat dhe 60 vjeç për gratë. Sipas ligjit për Sigurimet Shoqërore, ata duhet të kenë jo më pak se 15 vjet periudha sigurimi dhe jo më shumë se 35 vjet periudha sigurimi dhe të jenë tërhequr nga veprimtaria ekonomike.

Në njërën anë, rritja e numrit të pensionistëve me pagesë të pjesshme ka lehtësuar skemën publike të pensioneve nga rritja e shpenzimeve, por nga ana tjetër, po krijohet një problem i madh social me qëndrueshmërinë financiare të moshës së tretë.

Problematikat e tranzicionit dhe informaliteti i lartë në tregun e punës po bën që pensionet e reja të dalin në vlera më të ulëta, vit pas viti.

Ekspertët shpjegojnë se një masë e madhe e pensionistëve që hyjnë rishtas në skemë kanë punuar në të zezë dhe nuk plotësojnë kushtet për pension të plotë. Këtë ecuri e tregon edhe mosha mesatare e viteve të punës për pensionistë që dalin rishtas.

Ekspertët pohojnë se pensionet e reja kanë nisur të reflektojnë problematikën e tranzicionit, sidomos punës në të zezë. Personat, që kanë paguar sigurime në mënyrë të rregullt dhe plotësojnë kriteret, do të kenë të ardhura më të larta, se me ligjin e vjetër që zbatohej para vitit 2014.

Por, personat që nuk kanë paguar kontribute, duket se do të vuajnë pasojat gjatë pensionimit, pasi pagesat me reformën e re të pensioneve, që nisi të zbatohet pas vitit 2014, bëhen në bazë të kontributeve.

Masa e pensioneve në vendin tonë është nën kufirin relativ të varfërisë, me 6.7 USD në ditë, rreth 201 USD në muaj. Në vitin 2022, pensioni mesatar në qytet ishte 180 USD në muaj, ose 90% e kufirit të varfërisë, ndërsa pensioni mesatar në fshat ishte 105 USD në muaj, ose 52% e kufirit të varfërisë.

Zgjidhjet për daljen nga situata

Situata financiare e pensionistëve kërkon zgjidhje afatshkurtra, që kanë të bëjnë me përmirësimin e pagesave të pensionistëve aktualë dhe zgjidhje afatgjata, që krijojnë mundësi për zgjidhje të qëndrueshme, për ata që punojnë, por dhe dalin në pension pas 20 vitesh.

Për zgjidhjet afatshkurta, Selami Xhepa këshillon indeksimin me fasha të pensionistëve.

P.sh., pensionet që janë nën 44% të pagës mesatare (sa shkalla aktuale e zëvendësimit të pensionit), të indeksohen me një koeficient dy herë më të lartë se koeficienti mesatar i indeksimit; pensionet që qëndrojnë në intervalin nga 44% deri në 55%, të indeksohen me një koeficient sa koeficienti mesatar i indeksimit, ato të fashës 55-75% të indeksohen me një koeficient pak më të ulët dhe ata me pensione mbi 75% të pagës mesatare, mund të mos indeksohen për një periudhë kohe deri sa të zbuten pabarazitë e larta midis grupeve të pensionistëve, sugjeroi Xhepa.

Në Shqipëri, pagesat e pensioneve dominohen nga skema publike pasi ende ka një numër të kufizuar personash që kontribuojnë në skemat private të pensioneve, në mënyrë që të marrin pagesa më të larta në pleqëri, ashtu siç ndodh aktualisht në vendet e zhvilluara.

Organizata Ndërkombëtare e Punës, ILO, në një studim të posaçëm për Shqipërinë, ka shqyrtuar disa variante që mund të sjellin të ardhura për pensionistët. ILO sugjeron luftën ndaj informalitetit, sidomos në sektorin e vetëpunësimit.

Të dhënat tregojnë se punësimi informal në aktivitetin jobujqësor është 29.4%, sipas INSTAT. Sipas gjinisë, përqindja është më e lartë për meshkujt në krahasim me femrat, përkatësisht 34.7% dhe 21.5%. Të dhënat tregojnë se vetëm 60% e popullsisë së punësuar shqiptare mbulohet me sigurime shoqërore.

ILO llogarit se potencialisht, mbulimi i plotë me sigurime shoqërore (përfshirë sigurimet shëndetësore) do të gjeneronte një shtesë 5.8% të PBB, një shumë e përafërt me 1 miliard euro. Nëse informaliteti në punësim reduktohet me 50%, atëherë rreth 500 milionë euro do të shtoheshin në të ardhurat nga sigurimet.

Eksperti Gjokutaj sheh me rëndësi diversifikimin e përfitimeve të pensioneve, duke nxitur përveç pensioneve profesionale edhe ato private, veçanërisht te të vetëpunësuarit dhe profesionistët e lirë. Përpjekjet për të rritur kontributet e këtyre të fundit, në përputhje me të ardhurat e tyre, nuk gjetën favore disa vite më parë.

According to him, the government could introduce a professional scheme where all the self-employed are default members, unless they opt out. To encourage the take-up of private pensions, the government can remove the income tax paid on contributions to private pension funds.

Experts claim that the time has come for the Second Column of pensions. Elvis Ponari, executive director of the administrative company "Sigal Life Uniqa Group Austria", told "Monitor" earlier that if a Second Column were to be established, people would become more aware of the benefits of private pensions.

According to him, this would facilitate the Third Column, which aims to further increase the benefits.

The Second Column is capital-funded employment pension insurance, where each insured person in the compulsory state insurance scheme (First Column) pays part of the individual contributions to a private pension fund.

In this way, upon meeting the conditions for pension benefits, the income of insured persons consists of two sources: a pension from the compulsory state insurance scheme and a pension from the capital funded employment pension insurance scheme.

The number of individuals participating in private pension funds is growing steadily, but on a low basis and the penetration of these schemes remains very low.

The number of individuals contributing to a private pension remains at approximately 2.7% of the total number of employees in the country, which indicates a still very low level of coverage by private pension funds.Monitori