The pension scheme at risk, three main issues that require solutions

Naim Hasa, Advisor of the SIGAL Pension Fund, speaks

 

Projections show that by 2030, the working-age population will shrink systematically, while the number of pensioners will increase rapidly, putting the sustainability of the pension scheme at risk.
 

The development of the pension system and the increase of its financial stability is a necessity related to three main issues that require solutions.

First, the current deficit of the pension system is high, it reaches 2.24% of GDP and, under these conditions, actuarial forecasts assume a worsening of this situation.

Second, the failure of self-capitalizing private pension schemes for a period of 10-15 years in Albania has significantly reduced the replacement rate (average pension/average salary), or more precisely the average income of a pensioner.

Thirdly, the problems of unemployment, informality and especially immigration of working age have significantly reduced the percentage of the contributing population in the last 15 years, creating great social concern for the future, said Naim Hasa, Advisor of the SIGAL Pension Fund . In an interview for "Monitor", he analyzes the challenges faced by the pension system in our country and the possible solutions

 

How are demographic developments affecting public pension systems in our country? 

Today, the problems of pensions and especially the financial deficits of the PAYGO state schemes, are a visible concern in all the countries of the world, this, among other things, also as a result of the rates with which the third population grows;

First, to increase the life expectancy of the population

Secondly, the decline in birth rates for Albania as well

Third, mass immigration

Analyzing this process, in Albania it is found that the main indicators of the operation of this system are quite worrying.

1. The rather low level of income in relation to GDP (6.88% against 10-12% of the countries around us);

2. Low contributor/beneficiary ratio 1.15 to 1, against 2 to 1 for the scheme to work well;

3. Very low replacement rate. (Average pension / average salary) 38-40%, against 70-75% legal requirements, as well as;

4. The low percentage of the population of working age included in the system (only 30-32%) etc...

Under these conditions, it must be recognized that the system generally offers low benefits with relatively high contribution loads.

As a result of all these phenomena, the development of the pension system and the increase of its financial stability is a necessity related to three main issues that require solutions.

Së pari – Deficiti aktual i sistemit të pensioneve është i lartë, ai arrin në 2.24% të PBB dhe, në këto kushte, parashikimet aktuariale supozojnë përkeqësim të kësaj gjendjeje.

Së dyti – Mosfunksionimi i skemave vetëkapitalizuese private të pensioneve për një periudhë 10-15-vjeçare në Shqipëri ka ulur në mënyrë të ndjeshme shkallën e zëvendësimit (pension mesatar/pagë mesatare), ose më saktë të ardhurat mesatare të një pensionisti.

Së treti – Problemet e papunësisë, të informalitetit dhe veçanërisht të emigracionit në moshë pune kanë ulur ndjeshëm përqindjen e popullsisë kontribuuese në 15 vitet e fundit, duke krijuar shqetësim të madh social për të ardhmen.

Projeksionet tregojnë se deri në vitin 2030, popullsia në moshë pune do të tkurret në mënyrë sistematike dhe nga ana tjetër, numri i pensionistëve do të rritet me shpejtësi, duke vënë në rrezik qëndrueshmërinë e skemës së pensioneve, Kështu:

Grupmosha mbi 60 vjeç sot zënë 23.5% të totalit të popullsisë në një kohë kur kjo popullsi në vitin 2001 ishte vetëm 11%;
Bumi i lindjeve në vitet 1960 po sjell rritje të shpejtë të pensionistëve këtë dekadë, teksa popullsia në moshë pune po tkurret me shpejtësi nga rënia e lindjeve dhe norma e lartë e emigracionit.
Një problem që kërkon zgjidhje është financimi i skemave të pensioneve të zonave rurale.

Aktualisht vetëm 10% e fermerëve, rreth 60 mijë vetë paguajnë kontribut, duke bërë që rreth 80% e shpenzimeve për pensione në zonat rurale të thellojnë deficitin e skemës. Ashtu siç funksionon sot skema e sigurimeve shoqërore në zonat rurale, vetëm skemë sigurimi nuk është.
Kërkohet:

a) Ligji të jetë detyrues për të gjithë fermerët e aftë për punë, ose

b) Të kthehet në skemë sigurimi vullnetar, siç veprohet sot në shumë vende të botës.

 

A janë fondet private të pensioneve një alternativë e mirë për të siguruar të ardhura më të larta nga pensioni dhe pse? 

Duke e analizuar në tërësi sistemin e pensioneve në Shqipëri, veçanërisht funksionimin e tij, duhet pranuar që sistemet vetëkapitalizuese të pensioneve sot paraqiten si domosdoshmëri e kohës.

Siç dihet, skema e solidaritetit PAYGO mendohet që e kreu mirë misionin e saj, ato ishin shumë efektive kur kishim një popullsi të re, ku shumë punonin e kontribuonin dhe pak përfitonin – paguaj pak e merr shumë.

Por në kushtet e plakjes së popullsisë, ku këto raporte kanë ndryshuar, tani – paguaj shumë e merr gjithmonë e më pak, pothuajse në të gjithë botën, për vendet e zhvilluara pas viteve 1980 dhe për vendet në zhvillim pas viteve 2000 kanë hyrë si komponentë të një pensioni edhe skemat vetëkapitalizuese private.

Këto janë edhe arsyet që sot pensionet private (vetëkapitalizuese) po zhvillohen me ritme të larta në të gjithë vendet e botës.

Plakja graduale e popullsisë dhe emigracioni, që ka përfshirë kryesisht të rinjtë edhe në Shqipëri, po e ndryshon ndjeshëm strukturën e popullsisë në vend, duke përmbysur piramidën në favor të moshave te treta.

Për kushtet e Shqipërisë mendojmë se futja e sistemit vetëkapitalizues privat të pensioneve paraqitet si më i përshtatshëm e funksional, mbasi:

Së pari, në Shqipëri afro 75-80% e PBB vjen nga sektori privat, prandaj s’ka asnjë arsye të mos vlerësohet edhe në këtë fushë.

Së dyti, Shqipëria është një vend europian dhe përafrimi i legjislacionit edhe në fushën e sigurimeve shoqërore është kusht për t’u anëtarësuar në këtë familje.

Së treti, këto skema, për vetë konfigurimin e tyre ndihmojnë më mirë ekonominë e vendit, duke mobilizuar paratë e lira të popullatës nëpërmjet investimeve të tyre në instrumente financiare afatgjata 5-10-15-vjeçare (Obligacione Shtetërore), të cilat ju kthyen pjesëmarrësve në këto skema në dy forma si investime në jetën sociale, infrastrukturë, arsim, shëndetësi dhe si fitim neto i sigurt e garantuar në asetet e anëtarëve.

Së katërti, zhvillimi i tregut të pensioneve vetëkapitalizuese private do t’i japë një impuls mjaft pozitiv edhe aktorëve të tjerë që veprojnë në tregun financiar.

Mendoj se gjendja dihet, nuk ka nevojë për koment, ajo që ka rëndësi është se çfarë do të bëjmë.

Ndër masat që duhet të merren për përmirësimin e tregut të pensioneve mund të themi me bindje të plotë se është zhvillimi i skemave private vetëkapitalizuese të pensioneve. Me të drejtë, sot ky sistem konsiderohet si një kërkesë e domosdoshme e kohës.

Legjislacioni shqiptar aktualisht lejon funksionimin e dy sistemeve (kolonave). Sistemi shtetëror dhe ai privat vullnetar suplementar. Për të rritur shkallën e zëvendësimit (raportin midis pagës mesatare me pensionin mesatar), i cili aktualisht është 40-44%, kundrejt 70-75% që duhet të jetë, kërkohet të zhvillohen skemat private.

Së pari, të nxitet skema vullnetare suplementare e sapokrijuar e pensioneve. Sipas ligjit, kjo skemë kryen dy funksione,

a) jep pensione shtesë mbi ato që jep sistemi i detyruar shtetëror dhe

b) jep pensione në kushte më të favorshme nga ato që ofron skema bazë.

Kjo skemë ka nevojë për një përkujdesje më të madhe, nëpërmjet sistemit fiskal, të lehtësive fiskale, zgjerimit të llojeve të fondeve, sidomos ato profesionale, të profesioneve të vështira etj.

Për të rritur interesimin e pjesëmarrjes, duhet vlerësuar nisma e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare dhe e Tregut të Pensioneve për përmirësimin e kuadrit ligjor, por të mos harrojmë që ajo është e pjesshme dhe kërkohet që të punohet më fort për kompletimin e plotë të kuadrit ligjor në këtë fushë.

Së dyti, të vendoset sistemi privat i detyruar, çka do të kërkojë një ndarje të kontributit në dy pjesë, një kontribut shoqëror që do duhet të përballojë sistemin aktual të pensioneve dhe një pjesë kontribut individual, që do të derdhë në llogaritë e veta të fondit të pensioneve.

Me ngritjen e këtyre skemave, krijohet mundësia për funksionimin e sistemit shumëkollonësh të sigurimeve shoqërore edhe në Shqipëri.

 

A nevojiten ndryshime në reformën e pensioneve të kryera në vitin 2014? Nëse po, çfarë ndërhyrjesh duhen bërë? 

Sigurisht, e vlerësoj reformën që u ndërmor në vitin 2014 për sistemin e sigurimeve shoqërore në përgjithësi dhe atë të pensioneve në veçanti, e cila nëpërmjet reformave parametrika që përmbante kishte si qëllim:

Së pari, të ndalonte përkeqësimin e mëtejshëm dhe thellimin e deficitit financiar që në 10-vjeçarin e fundit po ndikonte në sistemin e pensioneve, duke rritur gradualisht moshat e daljes në pension të grave e njehsimin e tyre me burrat dhe rritjen e stazhit të vjetërsisë në punë për të përfituar një pension të plotë pleqërie.

Së dyti, të vendoste një pension social për moshën e tretë që nuk kanë kushte për pension pune.

Së treti, të vendoste rregulla të sakta e të qarta të indeksimit të pensioneve, bazuar në rritjen e indeksit të çmimeve, etj.

Por duhet të pranojmë se kjo reformë ishte e pjesshme. Një zgjidhje e qëndrueshme dhe një reformë afatgjatë do të ishte vendosja edhe e sistemit të detyrueshëm vetëkapitalizues privat, kolona e dytë, si pjesë përbërëse e sistemit të përgjithshëm të pensioneve, ashtu siç e kanë të gjithë vendet, madje edhe ato rreth nesh si; Kroacia, Bullgaria, Maqedonia e Veriut, Kosova etj.

Këto situata që po kalon sistemi i pensioneve në Shqipëri kanë shtruar nevojën e reformimit të tij, duke u fokusuar në gjetjen e rrugëve të përshtatshme dhe të drejta të financimit, duke krijuar përgjegjësi të përbashkët të mbulimit të nevojave jetësore në pleqëri, midis shtetit dhe individit.

Një nga sistemet që po instalohet dhe zhvillohet sot me sukses në Europë e më gjerë është vendosja e sistemit të Alternuar të Pensioneve, me dy komponentë të rëndësishëm, një sistem publik bazë i konsoliduar dhe një sistem privat i zhvilluar, i detyrueshëm për brezin e ri dhe vullnetar për të gjithë ata që duan një pension më të lartë.

Ky sistem presupozon një ndarje të kontributit në dy pjesë, kontribut shoqëror për skemën shtetërore PAYG dhe kontribut individual për skemën vetëkapitalizuese private. Ndërsa skema vullnetare lihet e lirë, kush dëshiron më shumë, bëhet pjesëmarrës në këto skema.

Këtë model, krahas të gjithë vendeve të zhvilluara si Gjermania, Franca, Italia etj., e gjejmë edhe në Poloni, Hungari, Kroaci, Bullgari, Estoni, Rumani, Çeki, Sllovaki, Kosovë, Maqedoni e Veriut, etj., të cilat sipas kushteve konkrete kanë bërë ndarjen e kontributeve dhe ndjekin në dinamikë evoluimin e këtyre proceseve. Vetëm tre vende të Ballkanit perëndimor Shqipëri, Bosnjë e Serbi nuk e kanë kompletuar sistemin e pensioneve me kolonën e dytë private, kjo është edhe arsyeja që niveli i pensioneve në këto vende është shumë i ulët.

Duke vendosur një sistem të alternuar pensionesh me dy komponentë të rëndësishëm, një sistem publik bazë të konsoliduar dhe një sistem privat të zhvilluar, krijohen premisa, jo vetëm në përmirësimin gradual të situatës financiare të sistemit të pensioneve, por ndihmohet edhe ekonomia e vendit, duke mobilizuar kursimet e popullatës nëpërmjet kontributeve në investime në ekonominë e tyre.

Sistemet private të pensioneve u japin zgjidhje mjaft problemeve që dikton koha:

së pari, zgjidhin kontradiktën e brezave, duke e bërë brezin e ri më të interesuar për t’u siguruar;

së dyti, zgjidhin problemet e shtrembërimit të tregut të punës, mjaft shqetësuese për ekonominë shqiptare, i cili zë rreth 32% të informalitetit, si në rastin e evazionit të zi, ashtu edhe të atij gri, mbasi lidhet shumë mirë masa e kontributit me atë të përfitimit.

së treti, ofrojnë përfitime në kushte më të favorshme moshe, vjetërsie në punë e masë pensioni. Si dhe kanë një transparencë e sistem fiskal mjaft favorizues.

Këto janë edhe arsyet që sot pensionet private (vetëkapitalizuese) po zhvillohen me ritme të larta në të gjithë vendet e botës.

Vendosja e sistemit të detyrueshëm privat të pensioneve duke ndarë 3-5% të kontributit për skemat vetëkapitalizuese kushtëzohet edhe nga nevoja që ka shteti shqiptar për burime financiare. Nëpërmjet vendosjes së skemës vetëkapitalizuese rriten investimet në ekonomi, duke mobilizuar asetet e të siguruarve që janë investuar në obligacione shtetërore afatgjatë.

Nga shifrat që publikon Instituti i Sigurimeve Shoqërore, nga disa përllogaritje, në këto skema për një vit grumbullohen 13.5 miliardë lekë, ose 96.5 milionë euro, të cilat rriten çdo vit progresivisht dhe vetëm pas 10 viteve, ato arrijnë në 230-250 miliardë lekë, ose 1.750 milionë euro.

Mundësia e mobilizimit të tyre për ekonominë e vendit do të kërkonte që të specifikohet në ligj, si shumë vende në zhvillim që 10 vitet e para të investohet vetëm në instrumente financiare brenda vendit.

Fondet e pensioneve private janë domosdoshmëri aq urgjente, sa nuk mund të presin sa të zhvillohet mjedisi i tregut të kapitaleve vendas për të filluar aktivitetin e tyre, përkundrazi, si në shumë vende europiane në zhvillim, do të jenë pikërisht ato që do të kushtëzojnë krijimin e zhvillimin e këtij tregu.

 

Ekspertët e fushës, përfshirë ju, keni kërkuar shpesh ndryshime ligjore me qëllim që tregu i pensioneve vullnetare të rritej edhe në Shqipëri dhe të ishte konkurrues. A i arrin ky ligj që u miratua kohët e fondit kërkesat tuaja? Si e ndihmon tregun?

Është pranuar tashmë se, aktiviteti i pensioneve private në Shqipëri është zhvilluar në një mjedis ku kanë munguar infrastruktura e nevojshme si tregu i kapitaleve, nxitësit e plotë fiskalë, sidomos për përfituesit e punëdhënësit, kuadri ligjor jofunksional dhe i përshtatshëm për kohën, etj. Në këtë kuadër, vlerësoj shumë ligjin e miratuar dhe përmirësimet që përmban ai, të cilat synojnë të sjellin zhvillim të ri të këtij tregu dhe konkretisht.

Së pari, e bëjnë legjislacionin që rregullon këto marrëdhënie më të pranueshëm për kohën, duke reflektuar edhe problemet e dala gjatë zbatimit praktik të tij, në këtë periudhë afro 10-12-vjeçare të aktivitetit të tyre;

Së dyti, i bën palët pjesëmarrëse në një Fond Pensioni Vullnetare si kontribuuesit ashtu dhe përfituesit me të interesuar, nëpërmjet një sistemi fiskal më favorizues.

I think that the tax treatment of voluntary private pensions is an important policy choice in the pension reform that is being undertaken. A fair tax treatment encourages membership in individual schemes, or professional schemes in the case of companies.

These changes that were approved solve the non-taxation of the contributions of both individuals and employees, as well as employers up to an acceptable level for the time, which is linked to the minimum wage, and every time it changes, the tax-free limit also changes automatically. .

Also of particular importance are the application of tax benefits and at the time of benefits, harmonizing with other legislations issued in the field of pensions.

Thirdly, from a structural point of view, the improvements make the law more complete and up-to-date with international provisions, recommendations in the field of voluntary private pensions by international organizations.

The law provides for the operation of two forms of pension funds: "Pension fund with open participation", which does not provide for restrictions on membership, and "Pension fund with closed participation", where participation in this fund is limited only to employees or members of entities that create a closed fund, creating administration spaces and other laws issued in the field of pensions, such as those of difficult professions.

Fourthly, the law foresees a decrease in the annual commission of the Fund's asset administration to 2.5%, from the previous 3%, leaving more opportunities for the fund's members to participate in the profit.

Fifth, I think that this law will also apply to the laws that have been and will be issued in the future for professional pensions of difficult professions, such as No. 29/2019

I am convinced that these improvements provided for by the approved law will enable the development of the private pension market and, more broadly, the capital market, and consequently will facilitate the public scheme, which is mainly (45%) financed by the state budget and that that, more and more as a result of demographic processes, let state social schemes be compensated by private self-capitalizing schemes, ensuring a higher and stable income coverage for the participating individuals, improving the economic and social development of this layer of society. Monitor